ตั้งแต่ปฐมวัยไปจนถึง 7 ขวบ เป็นช่วงเวลาทองของพัฒนาการที่สำคัญที่สุดช่วงหนึ่งในชีวิต เพราะเป็นช่วงที่สมองของเด็กกำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว และเปิดรับสิ่งใหม่ ๆ ได้ดีที่สุด หนึ่งในทักษะที่นักวิจัยทั่วโลกให้ความสำคัญมากในยุคนี้คือทักษะ EF (Executive Functions) ซึ่งเป็นกลุ่มทักษะสำคัญของเด็กปฐมวัยที่ช่วยให้พวกเขาสามารถควบคุมตนเอง วางแผน มีสมาธิ คิดยืดหยุ่น และทำเป้าหมายได้สำเร็จ
สิ่งที่ช่วยส่งเสริมให้ลูกน้อยมีทักษะดังกล่าวนั้น คุณพ่อคุณแม่ต้องใส่ใจนำกิจกรรม EF ปฐมวัยมาฝึกทักษะให้เด็ก ๆ อยู่เสมอ ซึ่งไม่ใช่เป็นเพียงการฝึกสมองเท่านั้น แต่กิจกรรมฝึกทักษะต่าง ๆ ยังมีผลต่อความสุข ความสำเร็จ และทัศนคติของเขาไปตลอดชีวิต ในบทความนี้จะพาไปรู้จักว่ากิจกรรม EF ปฐมวัยคืออะไร มีความสำคัญอย่างไร และมีแนวทางนำกิจกรรมเสริมพัฒนาการเด็กมาใช้อย่างไรได้บ้าง
สารบัญบทความ
กิจกรรม EF ปฐมวัย คืออะไร
EF (Executive Functions) คือ ทักษะสมองส่วนหน้า ซึ่งเป็นสมองส่วนควบคุมของการคิด การควบคุมอารมณ์ และการวางแผนชีวิต ซึ่งล้วนเป็นรากฐานต่อการเรียนรู้ เข้าสังคม และใช้ชีวิตในอนาคต อย่างไรก็ตามทักษะ EF นั้นไม่สามารถสั่งสอนผ่านคำพูดเพียงอย่างเดียว แต่ควรฝึกฝนผ่านกิจกรรม EF ปฐมวัย
กิจกรรม EF ปฐมวัย คือกิจกรรมที่ออกแบบมาเพื่อส่งเสริมการทำงานของสมองส่วนหน้าโดยเฉพาะ เด็กจะได้ฝึกฝนกระบวนการคิด การควบคุมตนเอง และการแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ ผ่านการเล่นของเล่นเสริมพัฒนาการ เล่นกับเพื่อน หรือการเรียนรู้ที่สนุกและเหมาะสมกับวัย
ทักษะ EF ปฐมวัย 9 ด้าน มีอะไรบ้าง
ทักษะ EF ปฐมวัย เป็นทักษะสำคัญทางสมองที่เป็นรากฐานสำคัญให้ลูกน้อยเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพและมีความสุขในอนาคต สามารถแบ่งเป็น 9 ด้าน ดังนี้
- การควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) สามารถจัดการกับอารมณ์ของตนเองได้อย่างเหมาะสม เช่น ไม่ร้องไห้งอแงเมื่อผิดหวัง ไม่เสียงดังโวยวายเมื่อไม่พอใจ
- ความจำเพื่อใช้งาน (Working Memory) ความสามารถในการจำข้อมูลและนำมาใช้ได้ทันที เช่น ฟังคำสั่งแล้วทำตาม
- การใส่ใจจดจ่อ (Sustained Attention) การมีสมาธิจดจ่อกับสิ่งที่ทำอย่างต่อเนื่อง ไม่ถูกสิ่งเร้ารบกวนสมาธิง่าย ๆ
- การวางแผนและจัดระบบ (Planning and Organizing) การวางแผนเป็นขั้นตอน และจัดระเบียบสิ่งของหรือความคิดได้ดี
- ความมุ่งมั่นสู่เป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) การพยายามทำสิ่งที่ตั้งใจให้สำเร็จ แม้จะเจออุปสรรคหรือความยากลำบาก
- การประเมินตนเอง (Self-Monitoring) การรู้จักสังเกตและประเมินสิ่งที่ตนเองทำ เช่น รู้ว่าทำผิดแล้วแก้ไข
- การคิดยืดหยุ่น (Cognitive Flexibility) การปรับเปลี่ยนวิธีคิดหรือพฤติกรรมให้เหมาะกับสถานการณ์ เช่น ยอมเปลี่ยนกติกาในการเล่น การยอมเปลี่ยนแผนเมื่อมีความจำเป็น
- การยับยั้งชั่งใจ (Inhibitory Control) การควบคุมพฤติกรรมหรือความคิดที่ไม่เหมาะสม เช่น รู้จักรอ ไม่แย่งของ
- การริเริ่มลงมือทำ (Task Initiation) การเริ่มทำงานหรือลงมือทำกิจกรรมได้โดยไม่รอคนบอก
กิจกรรม EF ปฐมวัย สำคัญอย่างไร
การเพิ่มพูนทักษะ EF ผ่านกิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการเด็ก นอกจากช่วยให้พวกเขามีพัฒนาการและการเติบโตอย่างสมบูรณ์สมวัยและมีความสุขแล้ว การส่งเสริมด้วยกิจกรรม EF ปฐมวัยยังมีความสำคัญอีกหลายประการ ดังนี้
- ส่งเสริมการเรียนรู้อย่างยั่งยืน เด็กที่ฝึกกิจกรรมพัฒนาทักษะ EF อย่างสม่ำเสมอ จะสามารถจดจำ วิเคราะห์ และเรียบเรียงความคิดได้ดีขึ้น ผ่านการเล่นของเล่นเด็กผู้หญิงที่ต้องใช้กระบวนการคิดตามขั้นตอน เช่น ชุดครัวจำลอง ส่วนของเล่นเด็กผู้ชาย อาจจะเป็นเลโก้หรือชุดประกอบหุ่นยนต์
- ช่วยปลูกฝังวินัยและการควบคุมตนเอง กิจกรรมที่ส่งเสริม EF จะสอนให้เด็กรู้จักรอ ไม่ขัดจังหวะ และควบคุมพฤติกรรมตนเอง ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของการเข้าสังคมอย่างเหมาะสม
- พัฒนาทักษะการปรับตัวและจัดการอารมณ์ เด็กจะค่อย ๆ เรียนรู้ผ่านกิจเสริมทักษะ EF ว่าความผิดหวังหรือการเปลี่ยนแปลงไม่ใช่สิ่งน่ากลัว และสามารถรับมือกับสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างมั่นใจ
- ฝึกการวางแผนและแก้ปัญหาอย่างมีระบบ กิจกรรมสร้างสรรค์ EF ส่งเสริมให้เด็กวางแผนและจัดลำดับขั้นตอนได้อย่างมีเหตุผล ช่วยให้คิดเป็นระบบและลงมือทำอย่างมีเป้าหมาย
- เสริมทักษะทางสังคมและการอยู่ร่วมกับผู้อื่น กิจกรรมกลุ่มเป็นเครื่องมือสำคัญในการเสริมทักษะ EF ได้อย่างดี เนื่องจากเด็กจะได้ฝึกการสื่อสาร รอคิว และรู้จักแบ่งปัน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการอยู่ร่วมในกับผู้อื่น
- วางรากฐานสู่ความสำเร็จในระยะยาว เด็กที่หัดทำกิจกรรมที่ส่งเสริมทักษะ EF ตั้งแต่เล็ก จะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีเป้าหมาย มีวินัย และรู้จักรับผิดชอบชีวิตตนเองอย่างมั่นคง
แผนการสอนทำกิจกรรม EF ปฐมวัย มีอะไรบ้าง
การจัดการเรียนการสอนให้เด็กมีทักษะสำคัญต่าง ๆ ที่ช่วยให้พวกเขาควบคุมตัวเองได้ดี จดจำข้อมูลที่จำเป็น และปรับตัวกับสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง โดยใช้กิจกรรมส่งเสริมทักษะ EF ในเด็กปฐมวัย ควรให้มีลักษณะสำคัญดังนี้
- มีกิจกรรมให้เด็กเลือกและตัดสินใจด้วยตนเอง เด็กควรมีโอกาสเลือกเล่นหรือเลือกวิธีแก้ปัญหาด้วยตัวเอง เพื่อเสริมพัฒนาการด้านการคิดวิเคราะห์และตัดสินใจของเด็ก เช่น การเลือกว่าจะต่อบล็อกซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 4 ขวบขึ้นไปเป็นรูปร่างอะไรดี
- เน้นการเรียนรู้ผ่านการลงมือทำ เด็กจะเข้าใจสิ่งต่าง ๆ ได้ดีเมื่อได้ลงมือปฏิบัติ เช่น การเล่นบทบาทสมมุติผ่านชุดคุณหมอหรือเล่นร้านขายของซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 3 ขวบขึ้นไป แทนการนั่งฟังอย่างเดียว
- มีกิจกรรมที่มีลำดับขั้นตอนชัดเจน การออกแบบกิจกรรมพัฒนา EF ควรมีลำดับขั้นตอน เช่น การเล่นประกอบไม้เป็นรูปร่างต่าง ๆ ซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 5 ขวบขึ้นไปที่ช่วยฝึกให้เด็กมีกระบวนการคิดเป็นลำดับขั้น
- มีกติกาที่ชัดเจน เพื่อฝึกการควบคุมตนเอง กิจกรรมส่งเสริม EF ควรมีกติกา เช่น ต้องรอคิว ไม่แย่งของเล่น ไม่พูดแทรก เพื่อให้เด็กฝึก Inhibitory Control หรือการยับยั้งพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม
- ใช้คำถามปลายเปิด เพื่อกระตุ้นการคิดวิเคราะห์ หลีกเลี่ยงการสั่งให้เด็กทำตามอย่างเดียว แต่ควรถามว่า “หนูคิดว่าทำแบบไหนดี?” หรือ “มีวิธีอื่นอีกไหม?” เพื่อเปิดโอกาสให้เด็กคิดหลากหลายมุมมากขึ้น
- สร้างพื้นที่สำหรับการสะท้อนความคิด หลังทำกิจกรรมพัฒนา EF ควรชวนเด็กพูดคุยว่าเขารู้สึกอย่างไร ทำอะไรได้ดี และสิ่งใดอยากปรับปรุง เพื่อฝึก Self-Monitoring และการประเมินตนเอง
- ส่งเสริมการทำงานเป็นทีมและการเข้าสังคม กิจกรรม EF ปฐมวัยเด็กต้องได้ทำกิจกรรมร่วมกับผู้อื่น เช่น เล่นบทบาทสมมุติ ทำงานกลุ่ม หรือสลับกันเล่น จะช่วยให้เด็กเรียนรู้การฟังและแก้ปัญหาร่วมกัน
- เปิดโอกาสให้เด็กได้ลองผิดลองถูก การพัฒนา EF เกิดจากการที่เด็กได้ลองทำพลาดและลองใหม่ โดยไม่มีการตำหนิ เช่น การสร้างโครงงานเล็ก ๆ จากของเล่นเด็ก 6 ขวบ ที่เปิดกว้างด้านความคิดสร้างสรรค์
- เชื่อมโยงกิจกรรม EF กับชีวิตประจำวันของเด็ก เมื่อกิจกรรมเกี่ยวข้องกับสิ่งที่เด็กพบในชีวิตจริง เด็กจะเข้าใจง่ายและสามารถนำทักษะ EF ไปประยุกต์ใช้ได้จริง เช่น เล่นทำอาหาร เล่นทำความสะอาดบ้าน หรือเล่นฝึกจัดกระเป๋าไปโรงเรียนอนุบาล
ตัวอย่างกิจกรรม EF ปฐมวัย
กิจกรรมส่งเสริมทักษะสมอง EF ที่ดีไม่เพียงช่วยส่งเสริมความแข็งแรงของทักษะทางสมองของเด็กเท่านั้น แต่ยังเป็นรากฐานสำคัญที่ส่งผลในอนาคตของพวกเขาอีกด้วย โดยตัวอย่างกิจกรรมพัฒนา EF สำหรับเด็กปฐมวัย มีดังนี้
กิจกรรมเกมที่มีกฎ
เกมที่มีกฎหรือกติกาชัดเจน เช่น บอร์ดเกม หมากเก็บ หรือเก้าอี้ดนตรี ล้วนเป็นกิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการที่ช่วยฝึกให้เด็กเรียนรู้การยับยั้งพฤติกรรม (Inhibitory Control) การรอคอยอย่างมีวินัย (Self-Control) และการมีสมาธิกับเป้าหมาย (Sustained Attention) ซึ่งเด็กจะได้เรียนรู้ว่าการทำตามกติกานั้นสำคัญ และได้ฝึกความอดทนในการเล่นร่วมกับผู้อื่น
กิจกรรมวาดภาพระบายสี
การวาดภาพและระบายสีเป็นกิจกรรมพัฒนาสมองซีกขวาที่ช่วยเสริมสร้างสมาธิ (Sustained Attention) ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ (Task Initiation) และความมุ่งมั่นต่อเป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) โดยเด็กจะต้องคิดว่าอยากวาดอะไร จะใช้สีอะไร และจะทำภาพให้เสร็จอย่างไร ซึ่งถือเป็นกิจกรรมพัฒนาสมองง่าย ๆ ที่ทำได้ทุกวัน และส่งผลดีต่อ EF อย่างต่อเนื่อง
กิจกรรมบทบาทสมมติ
การเล่นบทบาทสมมติ เช่น เล่นเป็นคุณหมอ คุณครู หรือคนในครอบครัว เป็นกิจกรรมพัฒนา EF ที่ช่วยให้เด็กได้ฝึกฝนทักษะความจำใช้งาน (Working Memory) เพราะต้องจำบทบาทของตนเอง ได้รู้จักปรับเปลี่ยนตามสถานการณ์ (Cognitive Flexibility) และฝึกการควบคุมตนเองในบทบาทที่เล่น
หนึ่งในของเล่นฝึกทักษะที่ส่งเสริมกิจกรรมบทบาทสมมติได้เป็นอย่างดีคือ บ้านตุ๊กตา Sylvanian Families จาก Kidz & Kitz ซึ่งมีตัวละครและอุปกรณ์หลากหลายให้เด็กได้สร้างเรื่องราวของตนเอง เป็นหนึ่งในลิสต์ของขวัญวันเกิดเด็กผู้หญิงที่สาวน้อยหลายคนใฝ่ฝัน ที่สำคัญของเล่นนี้คุณพ่อคุณแม่สามารถมีส่วนร่วมโดยการเล่นกับลูกน้อย เพื่อช่วยสร้างสัมพันธ์ที่อบอุ่นในครอบครัวได้อีกด้วย
กิจกรรมร้องเพลง เล่นดนตรี
การร้องเพลงหรือเล่นเครื่องดนตรี เช่น ตีกลอง เขย่ามาราคาส หรือร้องเพลงตามจังหวะ เป็นกิจกรรมฝึกสมองที่ช่วยกระตุ้น EF หลายด้าน เช่น ความจำใช้งาน (Working Memory) เพราะต้องจำเนื้อเพลง การควบคุมตนเอง เพราะต้องรอจังหวะ และ ความคิดยืดหยุ่น เพราะต้องปรับตามจังหวะหรือเปลี่ยนเพลงระหว่างเล่น เป็นกิจกรรมที่เด็กสนุกและสามารถทำได้ทุกวันแม้อยู่ที่บ้าน
กิจกรรมนักสำรวจตัวจิ๋ว
ผู้ปกครองสามารถพาเด็ก ๆ ไปเล่นที่สนามเด็กเล่นแบบ bbl ซึ่งการให้เด็กได้สังเกต สำรวจ และค้นหาสิ่งใหม่ ๆ รอบตัว เช่น เกมเล่นซ่อนของ เดินสำรวจธรรมชาติ หรือค้นหาสิ่งของ เป็นกิจกรรมพัฒนาสมองเด็กปฐมวัยที่กระตุ้นการวางแผน (Planning and Organizing) ความคิดยืดหยุ่น (Cognitive Flexibility) และความตั้งใจต่อเป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) เด็กจะได้ฝึกการใช้ประสาทสัมผัสร่วมกับความคิดอย่างเป็นระบบ ขณะเดียวกันก็ช่วยเพิ่มความมั่นใจในการเผชิญกับสิ่งไม่คุ้นเคย
สร้างสรรค์กิจกรรม EF ปฐมวัยกับ Kidz & Kitz เพื่ออนาคตที่สดใสของลูกน้อย
กิจกรรมส่งเสริมทักษะ EF ปฐมวัยเป็นรากฐานสำคัญของเด็กทุกคนในการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพในอนาคต เพราะทักษะ EF อย่างการยั้งคิด ไตร่ตรอง มีสมาธิ และควบคุมอารมณ์ เป็นสิ่งที่ส่งผลโดยตรงต่อความสามารถในการเรียน การเข้าสังคม และการใช้ชีวิตอย่างมีคุณภาพในอนาคต ดังนั้นการเลือกกิจกรรมปลูกฝังทักษะ EF และของเล่นเสริมพัฒนาการจึงไม่ควรมองข้าม
Kidz & Kitz เข้าใจความสำคัญนี้ จึงตั้งใจคัดสรรของเล่นเสริมพัฒนาการที่ตอบโจทย์ในการทำกิจกรรมพัฒนาสมองของเด็กปฐมวัยมาไว้อย่างครบครัน เพื่อให้คุณพ่อคุณแม่สามารถเลือกสิ่งที่ดีที่สุดให้กับลูกน้อยได้ง่ายยิ่งขึ้น