ตั้งแต่ปฐมวัยไปจนถึง 7 ขวบ เป็นช่วงเวลาทองของพัฒนาการที่สำคัญที่สุดช่วงหนึ่งในชีวิต เพราะเป็นช่วงที่สมองของเด็กกำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว และเปิดรับสิ่งใหม่ ๆ ได้ดีที่สุด หนึ่งในทักษะที่นักวิจัยทั่วโลกให้ความสำคัญมากในยุคนี้คือทักษะ EF (Executive Functions) ซึ่งเป็นกลุ่มทักษะสำคัญของเด็กปฐมวัยที่ช่วยให้พวกเขาสามารถควบคุมตนเอง วางแผน มีสมาธิ คิดยืดหยุ่น และทำเป้าหมายได้สำเร็จ
สิ่งที่ช่วยส่งเสริมให้ลูกน้อยมีทักษะดังกล่าวนั้น คุณพ่อคุณแม่ต้องใส่ใจนำกิจกรรม EF ปฐมวัยมาฝึกทักษะให้เด็ก ๆ อยู่เสมอ ซึ่งไม่ใช่เป็นเพียงการฝึกสมองเท่านั้น แต่กิจกรรมฝึกทักษะต่าง ๆ ยังมีผลต่อความสุข ความสำเร็จ และทัศนคติของเขาไปตลอดชีวิต ในบทความนี้จะพาไปรู้จักว่ากิจกรรม EF ปฐมวัยคืออะไร มีความสำคัญอย่างไร และมีแนวทางนำกิจกรรมเสริมพัฒนาการเด็กมาใช้อย่างไรได้บ้าง
สารบัญบทความ
กิจกรรม EF ปฐมวัย คืออะไร
EF (Executive Functions) คือ ทักษะสมองส่วนหน้า ซึ่งเป็นสมองส่วนควบคุมของการคิด การควบคุมอารมณ์ และการวางแผนชีวิต ซึ่งล้วนเป็นรากฐานต่อการเรียนรู้ เข้าสังคม และใช้ชีวิตในอนาคต อย่างไรก็ตามทักษะ EF นั้นไม่สามารถสั่งสอนผ่านคำพูดเพียงอย่างเดียว แต่ควรฝึกฝนผ่านกิจกรรม EF ปฐมวัย
กิจกรรม EF ปฐมวัย คือกิจกรรมที่ออกแบบมาเพื่อส่งเสริมการทำงานของสมองส่วนหน้าโดยเฉพาะ เด็กจะได้ฝึกฝนกระบวนการคิด การควบคุมตนเอง และการแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ ผ่านการเล่นของเล่นเสริมพัฒนาการ เล่นกับเพื่อน หรือการเรียนรู้ที่สนุกและเหมาะสมกับวัย
ทักษะ EF ปฐมวัย 9 ด้าน มีอะไรบ้าง
ทักษะ EF ปฐมวัย เป็นทักษะสำคัญทางสมองที่เป็นรากฐานสำคัญให้ลูกน้อยเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพและมีความสุขในอนาคต สามารถแบ่งเป็น 9 ด้าน ดังนี้
- การควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) สามารถจัดการกับอารมณ์ของตนเองได้อย่างเหมาะสม เช่น ไม่ร้องไห้งอแงเมื่อผิดหวัง ไม่เสียงดังโวยวายเมื่อไม่พอใจ
- ความจำเพื่อใช้งาน (Working Memory) ความสามารถในการจำข้อมูลและนำมาใช้ได้ทันที เช่น ฟังคำสั่งแล้วทำตาม
- การใส่ใจจดจ่อ (Sustained Attention) การมีสมาธิจดจ่อกับสิ่งที่ทำอย่างต่อเนื่อง ไม่ถูกสิ่งเร้ารบกวนสมาธิง่าย ๆ
- การวางแผนและจัดระบบ (Planning and Organizing) การวางแผนเป็นขั้นตอน และจัดระเบียบสิ่งของหรือความคิดได้ดี
- ความมุ่งมั่นสู่เป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) การพยายามทำสิ่งที่ตั้งใจให้สำเร็จ แม้จะเจออุปสรรคหรือความยากลำบาก
- การประเมินตนเอง (Self-Monitoring) การรู้จักสังเกตและประเมินสิ่งที่ตนเองทำ เช่น รู้ว่าทำผิดแล้วแก้ไข
- การคิดยืดหยุ่น (Cognitive Flexibility) การปรับเปลี่ยนวิธีคิดหรือพฤติกรรมให้เหมาะกับสถานการณ์ เช่น ยอมเปลี่ยนกติกาในการเล่น การยอมเปลี่ยนแผนเมื่อมีความจำเป็น
- การยับยั้งชั่งใจ (Inhibitory Control) การควบคุมพฤติกรรมหรือความคิดที่ไม่เหมาะสม เช่น รู้จักรอ ไม่แย่งของ
- การริเริ่มลงมือทำ (Task Initiation) การเริ่มทำงานหรือลงมือทำกิจกรรมได้โดยไม่รอคนบอก
กิจกรรม EF ปฐมวัย สำคัญอย่างไร
การเพิ่มพูนทักษะ EF ผ่านกิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการเด็ก นอกจากช่วยให้พวกเขามีพัฒนาการและการเติบโตอย่างสมบูรณ์สมวัยและมีความสุขแล้ว การส่งเสริมด้วยกิจกรรม EF ปฐมวัยยังมีความสำคัญอีกหลายประการ ดังนี้
- ส่งเสริมการเรียนรู้อย่างยั่งยืน เด็กที่ฝึกกิจกรรมพัฒนาทักษะ EF อย่างสม่ำเสมอ จะสามารถจดจำ วิเคราะห์ และเรียบเรียงความคิดได้ดีขึ้น ผ่านการเล่นของเล่นเด็กผู้หญิงที่ต้องใช้กระบวนการคิดตามขั้นตอน เช่น ชุดครัวจำลอง ส่วนของเล่นเด็กผู้ชาย อาจจะเป็นเลโก้หรือชุดประกอบหุ่นยนต์
- ช่วยปลูกฝังวินัยและการควบคุมตนเอง กิจกรรมที่ส่งเสริม EF จะสอนให้เด็กรู้จักรอ ไม่ขัดจังหวะ และควบคุมพฤติกรรมตนเอง ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของการเข้าสังคมอย่างเหมาะสม
- พัฒนาทักษะการปรับตัวและจัดการอารมณ์ เด็กจะค่อย ๆ เรียนรู้ผ่านกิจเสริมทักษะ EF ว่าความผิดหวังหรือการเปลี่ยนแปลงไม่ใช่สิ่งน่ากลัว และสามารถรับมือกับสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างมั่นใจ
- ฝึกการวางแผนและแก้ปัญหาอย่างมีระบบ กิจกรรมสร้างสรรค์ EF ส่งเสริมให้เด็กวางแผนและจัดลำดับขั้นตอนได้อย่างมีเหตุผล ช่วยให้คิดเป็นระบบและลงมือทำอย่างมีเป้าหมาย
- เสริมทักษะทางสังคมและการอยู่ร่วมกับผู้อื่น กิจกรรมกลุ่มเป็นเครื่องมือสำคัญในการเสริมทักษะ EF ได้อย่างดี เนื่องจากเด็กจะได้ฝึกการสื่อสาร รอคิว และรู้จักแบ่งปัน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการอยู่ร่วมในกับผู้อื่น
- วางรากฐานสู่ความสำเร็จในระยะยาว เด็กที่หัดทำกิจกรรมที่ส่งเสริมทักษะ EF ตั้งแต่เล็ก จะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีเป้าหมาย มีวินัย และรู้จักรับผิดชอบชีวิตตนเองอย่างมั่นคง
แผนการสอนทำกิจกรรม EF ปฐมวัย มีอะไรบ้าง
การจัดการเรียนการสอนให้เด็กมีทักษะสำคัญต่าง ๆ ที่ช่วยให้พวกเขาควบคุมตัวเองได้ดี จดจำข้อมูลที่จำเป็น และปรับตัวกับสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง โดยใช้กิจกรรมส่งเสริมทักษะ EF ในเด็กปฐมวัย ควรให้มีลักษณะสำคัญดังนี้
- มีกิจกรรมให้เด็กเลือกและตัดสินใจด้วยตนเอง เด็กควรมีโอกาสเลือกเล่นหรือเลือกวิธีแก้ปัญหาด้วยตัวเอง เพื่อเสริมพัฒนาการด้านการคิดวิเคราะห์และตัดสินใจของเด็ก เช่น การเลือกว่าจะต่อบล็อกซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 4 ขวบขึ้นไปเป็นรูปร่างอะไรดี
- เน้นการเรียนรู้ผ่านการลงมือทำ เด็กจะเข้าใจสิ่งต่าง ๆ ได้ดีเมื่อได้ลงมือปฏิบัติ เช่น การเล่นบทบาทสมมุติผ่านชุดคุณหมอหรือเล่นร้านขายของซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 3 ขวบขึ้นไป แทนการนั่งฟังอย่างเดียว
- มีกิจกรรมที่มีลำดับขั้นตอนชัดเจน การออกแบบกิจกรรมพัฒนา EF ควรมีลำดับขั้นตอน เช่น การเล่นประกอบไม้เป็นรูปร่างต่าง ๆ ซึ่งเป็นของเล่นเด็ก 5 ขวบขึ้นไปที่ช่วยฝึกให้เด็กมีกระบวนการคิดเป็นลำดับขั้น
- มีกติกาที่ชัดเจน เพื่อฝึกการควบคุมตนเอง กิจกรรมส่งเสริม EF ควรมีกติกา เช่น ต้องรอคิว ไม่แย่งของเล่น ไม่พูดแทรก เพื่อให้เด็กฝึก Inhibitory Control หรือการยับยั้งพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม
- ใช้คำถามปลายเปิด เพื่อกระตุ้นการคิดวิเคราะห์ หลีกเลี่ยงการสั่งให้เด็กทำตามอย่างเดียว แต่ควรถามว่า “หนูคิดว่าทำแบบไหนดี?” หรือ “มีวิธีอื่นอีกไหม?” เพื่อเปิดโอกาสให้เด็กคิดหลากหลายมุมมากขึ้น
- สร้างพื้นที่สำหรับการสะท้อนความคิด หลังทำกิจกรรมพัฒนา EF ควรชวนเด็กพูดคุยว่าเขารู้สึกอย่างไร ทำอะไรได้ดี และสิ่งใดอยากปรับปรุง เพื่อฝึก Self-Monitoring และการประเมินตนเอง
- ส่งเสริมการทำงานเป็นทีมและการเข้าสังคม กิจกรรม EF ปฐมวัยเด็กต้องได้ทำกิจกรรมร่วมกับผู้อื่น เช่น เล่นบทบาทสมมุติ ทำงานกลุ่ม หรือสลับกันเล่น จะช่วยให้เด็กเรียนรู้การฟังและแก้ปัญหาร่วมกัน
- เปิดโอกาสให้เด็กได้ลองผิดลองถูก การพัฒนา EF เกิดจากการที่เด็กได้ลองทำพลาดและลองใหม่ โดยไม่มีการตำหนิ เช่น การสร้างโครงงานเล็ก ๆ จากของเล่นเด็ก 6 ขวบ ที่เปิดกว้างด้านความคิดสร้างสรรค์
- เชื่อมโยงกิจกรรม EF กับชีวิตประจำวันของเด็ก เมื่อกิจกรรมเกี่ยวข้องกับสิ่งที่เด็กพบในชีวิตจริง เด็กจะเข้าใจง่ายและสามารถนำทักษะ EF ไปประยุกต์ใช้ได้จริง เช่น เล่นทำอาหาร เล่นทำความสะอาดบ้าน หรือเล่นฝึกจัดกระเป๋าไปโรงเรียนอนุบาล
ตัวอย่าง 10 กิจกรรม EF ปฐมวัย ส่งเสริมพัฒนาการอย่างรอบด้าน
กิจกรรมส่งเสริมทักษะสมอง EF ที่ดีไม่เพียงช่วยส่งเสริมความแข็งแรงของทักษะทางสมองของเด็กเท่านั้น แต่ยังเป็นรากฐานสำคัญที่ส่งผลในอนาคตของพวกเขาอีกด้วย โดยตัวอย่างกิจกรรมพัฒนา EF สำหรับเด็กปฐมวัย มีดังนี้
1. กิจกรรมเกมที่มีกฎ
เกมที่มีกฎหรือกติกาชัดเจน เช่น บอร์ดเกม หมากเก็บ หรือเก้าอี้ดนตรี ล้วนเป็นกิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการที่ช่วยฝึกให้เด็กเรียนรู้การยับยั้งพฤติกรรม (Inhibitory Control) การรอคอยอย่างมีวินัย (Self-Control) และการมีสมาธิกับเป้าหมาย (Sustained Attention) ซึ่งเด็กจะได้เรียนรู้ว่าการทำตามกติกานั้นสำคัญ และได้ฝึกความอดทนในการเล่นร่วมกับผู้อื่น
2. กิจกรรมวาดภาพระบายสี
การวาดภาพและระบายสีเป็นกิจกรรมพัฒนาสมองซีกขวาที่ช่วยเสริมสร้างสมาธิ (Sustained Attention) ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ (Task Initiation) และความมุ่งมั่นต่อเป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) โดยเด็กจะต้องคิดว่าอยากวาดอะไร จะใช้สีอะไร และจะทำภาพให้เสร็จอย่างไร ซึ่งถือเป็นกิจกรรมพัฒนาสมองง่าย ๆ ที่ทำได้ทุกวัน และส่งผลดีต่อ EF อย่างต่อเนื่อง
3. กิจกรรมบทบาทสมมติ
การเล่นบทบาทสมมติ เช่น เล่นเป็นคุณหมอ คุณครู หรือคนในครอบครัว เป็นกิจกรรมพัฒนา EF ที่ช่วยให้เด็กได้ฝึกฝนทักษะความจำใช้งาน (Working Memory) เพราะต้องจำบทบาทของตนเอง ได้รู้จักปรับเปลี่ยนตามสถานการณ์ (Cognitive Flexibility) และฝึกการควบคุมตนเองในบทบาทที่เล่น
หนึ่งในของเล่นฝึกทักษะที่ส่งเสริมกิจกรรมบทบาทสมมติได้เป็นอย่างดีคือ บ้านตุ๊กตา Sylvanian Families จาก Kidz & Kitz ซึ่งมีตัวละครและอุปกรณ์หลากหลายให้เด็กได้สร้างเรื่องราวของตนเอง เป็นหนึ่งในลิสต์ของขวัญวันเกิดเด็กผู้หญิงที่สาวน้อยหลายคนใฝ่ฝัน ที่สำคัญของเล่นนี้คุณพ่อคุณแม่สามารถมีส่วนร่วมโดยการเล่นกับลูกน้อย เพื่อช่วยสร้างสัมพันธ์ที่อบอุ่นในครอบครัวได้อีกด้วย
4. กิจกรรมร้องเพลง เล่นดนตรี
การร้องเพลงหรือเล่นเครื่องดนตรี เช่น ตีกลอง เขย่ามาราคาส หรือร้องเพลงตามจังหวะ เป็นกิจกรรมฝึกสมองที่ช่วยกระตุ้น EF หลายด้าน เช่น ความจำใช้งาน (Working Memory) เพราะต้องจำเนื้อเพลง การควบคุมตนเอง เพราะต้องรอจังหวะ และ ความคิดยืดหยุ่น เพราะต้องปรับตามจังหวะหรือเปลี่ยนเพลงระหว่างเล่น เป็นกิจกรรมที่เด็กสนุกและสามารถทำได้ทุกวันแม้อยู่ที่บ้าน
5. กิจกรรมนักสำรวจตัวจิ๋ว
ผู้ปกครองสามารถพาเด็ก ๆ ไปเล่นที่สนามเด็กเล่นแบบ bbl ซึ่งการให้เด็กได้สังเกต สำรวจ และค้นหาสิ่งใหม่ ๆ รอบตัว เช่น เกมเล่นซ่อนของ เดินสำรวจธรรมชาติ หรือค้นหาสิ่งของ เป็นกิจกรรมพัฒนาสมองเด็กปฐมวัยที่กระตุ้นการวางแผน (Planning and Organizing) ความคิดยืดหยุ่น (Cognitive Flexibility) และความตั้งใจต่อเป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) เด็กจะได้ฝึกการใช้ประสาทสัมผัสร่วมกับความคิดอย่างเป็นระบบ ขณะเดียวกันก็ช่วยเพิ่มความมั่นใจในการเผชิญกับสิ่งไม่คุ้นเคย
6. กิจกรรมเล่านิทานและตั้งคำถาม
การอ่านนิทานให้เด็กฟังและมีการโต้ตอบ เช่น ถามคำถามเกี่ยวกับเนื้อเรื่อง “เกิดอะไรขึ้นต่อไปนะ?” หรือ “ทำไมตัวละครถึงทำแบบนั้น?” เป็นกิจกรรม EF ปฐมวัย ที่ช่วยกระตุ้นความจำในการจำรายละเอียดของเรื่องราว และส่งเสริมการยับยั้งพฤติกรรม ให้เด็กต้องยับยั้งการพูดแทรกหรือตอบแบบไม่ได้คิด
7. กิจกรรมทำอาหารง่าย ๆ
การให้เด็ก ๆ มีส่วนร่วมในการทำอาหารที่ไม่ซับซ้อน เช่น การล้างผัก การหยิบส่วนผสม หรือการจัดจาน เป็นกิจกรรมพัฒนา EF ที่ส่งเสริม การวางแผน และการจัดระบบความคิด เพราะต้องทำตามขั้นตอนที่กำหนด รวมถึงฝึกความยืดหยุ่นทางความคิด ที่ต้องปรับเปลี่ยนแผนเล็กน้อยหากส่วนผสมไม่พร้อม และฝึกการควบคุมตนเองในการรอคอยผลลัพธ์ของอาหาร
8. กิจกรรมเกมจับคู่
เกมที่ต้องใช้การสังเกตและความจำ เช่น เกมจับคู่ภาพ (Memory Match) เป็นกิจกรรม EF ปฐมวัยที่เน้นการพัฒนาความจำ ที่ต้องจำตำแหน่งของภาพหรือลำดับของคำสั่ง ถือเป็นการฝึกสมาธิที่ดีเยี่ยม นอกจากนี้ หากเล่นเป็นทีม จะช่วยส่งเสริมให้เด็กได้เรียนรู้การเข้าสังคม รวมถึงการทำงานร่วมกันกับผู้อื่นได้อีกด้วย
9. กิจกรรมสร้างสรรค์ DIY จากวัสดุเหลือใช้
การนำกล่องกระดาษ ขวดพลาสติก หรือเศษผ้า มาสร้างเป็นชิ้นงานใหม่ ๆ เช่น หุ่นยนต์ หรือปราสาท เป็นกิจกรรม EF ปฐมวัยที่ช่วยส่งเสริมความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ และความยืดหยุ่นทางความคิด เด็ก ๆ จะต้องคิดว่าสามารถใช้วัสดุที่มีอยู่ทำอะไรได้บ้าง และปรับเปลี่ยนแผนการสร้างสรรค์เมื่อพบข้อจำกัดของวัสดุ ซึ่งเป็นการพัฒนาการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าด้วย
10. กิจกรรมจัดเก็บของเล่นและห้อง
การฝึกให้เด็กมีหน้าที่ในการจัดเก็บของเล่นหรือจัดระเบียบห้องของตัวเอง เป็นกิจกรรม EF ปฐมวัยที่ช่วยฝึกฝนทักษะการวางแผนและการจัดระบบ เด็กจะต้องคิดว่าจะเริ่มจากตรงไหน จะจัดเก็บอะไรไว้ที่ใด และ ความมุ่งมั่นต่อเป้าหมายเพื่อทำความสะอาดให้สำเร็จ
สร้างสรรค์กิจกรรม EF ปฐมวัยกับ Kidz & Kitz เพื่ออนาคตที่สดใสของลูกน้อย
กิจกรรมส่งเสริมทักษะ EF ปฐมวัยเป็นรากฐานสำคัญของเด็กทุกคนในการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพในอนาคต เพราะทักษะ EF อย่างการยั้งคิด ไตร่ตรอง มีสมาธิ และควบคุมอารมณ์ เป็นสิ่งที่ส่งผลโดยตรงต่อความสามารถในการเรียน การเข้าสังคม และการใช้ชีวิตอย่างมีคุณภาพในอนาคต ดังนั้นการเลือกกิจกรรมปลูกฝังทักษะ EF และของเล่นเสริมพัฒนาการจึงไม่ควรมองข้าม
Kidz & Kitz เข้าใจความสำคัญนี้ จึงตั้งใจคัดสรรของเล่นเสริมพัฒนาการที่ตอบโจทย์ในการทำกิจกรรมพัฒนาสมองของเด็กปฐมวัยมาไว้อย่างครบครัน เพื่อให้คุณพ่อคุณแม่สามารถเลือกสิ่งที่ดีที่สุดให้กับลูกน้อยได้ง่ายยิ่งขึ้น